گذری بر تاریخ یارسان و عید خاونکار

• مقالات
• 1 دقیقه زمان مطالعه
• ۲۶ آبان ۱۴۰۳

گذری بر تاریخ یارسان و عید خاونکار – روزه مرنوی

حدودا ششصد سال پیش ، خردمند و نیک اندیشی کرد از سرزمین کردستان بنام * سهاک * فرزند شیخ عیسی از بزرگان و علمای بنام اهل تسنن منطقه ” شاره زور ” کوردستان باشور ( عراق )، با کمک مادر نیکنامش * خاتون دایراک * ملقب به * رمزبار * و یاران حق اندیش و همیشگی اش ؛ بنام های :
بنیامین و دَاوُدَ و پیرموسی، بنیان و ساختار آیینی را دوباره زنده کردند!!! که ” آیین کوردان ” بود !!! و بنام * دین یاری * نامگذاری و آشکار شد.
سهاک که از طرف مادر و یارانش بنام *سلطان سهاک * مورد خطاب قرار میگرفت، در محافل و جمع های منطقه، خصوصا مجالس و محافلی که پدر ایشان در آنها بعنوان منبر نشین و اسلام شناس حضور داشت و راوی و سخنران بود ، به بحث و گفتگو می نشست و جهان بینی و فلسفه‌ی ، آیینی را تشریح و تبیین میکرد که امروزه به نام تئوری *انسان خدایی *مشهور است،
و با تفسیر فلسفه دونادون : (( لزوم و ضرورت زندگی در دوران ها و زمانهای مختلف برای تکامل و تربیت و پرورش روح و روان انسان در کالبدهای متفاوت بشری )). ؛ حقیقت فلسفه زیستن بشریت و راز آفرینش و هستی را بر اساس اصل دونادون تعریف و تشریح نمودند .
سلطان سهاک و یارانش در پی استقرار و آشکار سازی دین و آیینی بودند که بر محوریت کردی و منطقه کردستان و به زبان کردی و عناصر کردی استوار بود و همین موضوع به مذاق شیخ عیسی و ملا ها و شیوخ منطقه خوش نیامد و بارها مناظره ها و دیالوگ ها را به مشاجره میکشاندند و سلطان و یارانش را تهدید به مرگ میکردند.
تا سرانجام سلطان و یارانش، هورامان در کردستان روژهلات ( ایران ) ، را برای مکان و محل آشکار سازی و ظهور دین یاری برگزیدند، و به همین سبب راه هورامان را در پیش گرفتند و از شاره زور خارج شدند.
اما با ترس و وحشتی که شیوخ و ملاها و حاکمان اسلامی وقت منطقه ؛ از به راه افتادن انقلاب و جهان بینی و ایدئولوژی نو آیین کوردان داشتند ، و آن را مغایر با اسلام عرب و حجاز دانستند ، برای جلوگیری از گرویدن جوانان کرد و آزاد اندیشان دیگر نقاط منطقه به این جنبش نو کردستان، به مبارزه و از بین بردن آن همت گذاشتند. و به تعقیب سلطان سهاک و یارانش پرداختند و با لشکریان زیاد آنها را در غاری در کوههای منطقه شندروی بنام غار مرنو ، به محاصره انداختند.
دفاع و مقاومت سرمستانه ، هسته مرکزی آیین کوردان یعنی سلطان و یاران اش، در برابر باطل اندیشان دور، در غار مرنو، سه شبانه روز بطول انجامید و نهایتا بعلت طوفانی شدن آب و هوا و طم و تاریکی و شدت بیش از حد سرما، بیشتر لشکریان مهاجم تار و مار شدند و از بین رفتند. غروب روز سوم آن واقعه، که هوا بهتر شد و آرامش به آن منطقه بازگشت، سلطان و یارانش به ضیافت و دعوت مادر سلطان سهاک، رمزبار شرفیاب شدند و شام و غذایی را که او (( یک عدد خروس طبخ شده و یک من برنج و پختن نانی مخصوص بنام *نان تیری* ))، تدارک دیده بود، به شکرانه پیروزی بر لشکریان مهاجم که به قوم چیچک معروف بودند و آغاز و ظهور دین یاری و آیین کوردان، به روشی نو و تازه دعا دادند و صرف کردند. سپس یاران، سلطان سهاک را پادشاه خویش نامیدند ، و این مراسم را *داوات پادشاهی * نام نهادند و قرار بر این شد هر ساله آنرا جشن بگیرند و پیروان این فلسفه و دین، سه روز را به شکرانه آن پیروزی روزه بگیرند، که به روزه مرنوی معروف است…
سلطان و یاران در کنار رودخانه سیروان در دیه شیخان در محلی بنام * پردیور * اقامت نمودند و سکنی گزیدند. و دین یاری و فلسفه و جهان بینی آن را ، آشکارا برای مردم منطقه تشریح و معرفی نمودند و گروه و گروه مردم از نقاط مختلف منطقه برای دیدار با سلطان سهاک و یارانش و آشنایی با دین و آیین یاری رهسپار پردیور شدند.
موضوعی که واکنش منفی مالکان و ظالمان وقت را در پی داشت ، اما سلطان و یارانش مصمم تر از پیش به کار خود ادامه دادند.
تمامی نوشته های سلطان و یارانش جمع آوری و بنام * دفتر زبور حقیقت یا زبور داود * توسط پیرموسی بعنوان دفتر دار دین یاری نگارش شد. و پیروان این دین را یارسان ( یارستان ) نام نهادند و به “کاکائی” و ” اهل حق ” نیز نامگذاری شده اند.
بعد از سلطان سهاک ، بابایادگار که امانت دار و جانشین سلطان سهاک بود ، دفتر زبور حقیقت یا دیوانه گوره * را همراه خویش به دالهو برد و با اشاعه و اجرای برنامه های دینی و آیینی مردم را با فلسفه و جهان بینی یاری آشنا ساخت و در راه حقیقت یاری و عدالت و آزادگی شهید شد و بار امانت را به سایر یاران سپرد .
دیده داران یاری یکی پس از دیگری ، راه و برنامه‌ای را که در پردیور بنیان نهاده شده بود به پیش بردند و با دفاتر دیگری که بعدها توسط بزرگانی چون شیخ امیر ، ایل بیگی جاف ، خان الماس نوشته شده بودند، بیشتر از پیش یاری را به خلق ها معرفی کردند .
با تداوم مبارزه همه جانبه یاران، اوج هنرنمایی هنرمردان کورد و دیده داران یاری زمانی رقم خورد که در سال ۱۲۵۰ هجری قمری در دالهو دول دالان ( توتشامی ) سی و نه شخصیت وارسته دور خورشیدی حلقه زدند که ” میر حیدر حیدری ” نام داشت و به * آسی براکه * معروف گشت که به همراه یاران خود” جم چلتن ” یا * جم راسان * را در دول دالان دالهو تشکیل دادند .
و با کتابت چهل دفتر در طی دوازده سال ، دفاتر چلتن دوره حیدری را نگارش کردند. و به خزانه یاری سپردند. این دفاتر به زبان کوردی است و همگی به نظم سروده شده اند، و به دفاتر دوره حیدری معروف اند.
این دوره از تاریخ آشکاری دین یاری ، بعنوان کاملترین دوره حقیقت معروف است و در این دوره ختم نگارش دفاتر یاری اعلام شد. و قباله و سند ظهور حضرت حق در جامه * حضرت کورد * در جم راسان و چلتن حقیقی و أزلی در دالاهو به سرانجام رسید … و یاران حق به انتظار دوران باقی و رهایی از جور و ظلم فانی و فانی پرستان ، چشم به لحظه موعود دوخته اند…
تداوم این سیر تکاملی و نهایی ، بعد از آسی براکه ملقب به * پیر گوران * ، بر عهده میر رستم و سپس میر شمس الدین بود و اکنون نیز عهده دار این مهم ؛ شخصیتی وارسته و پیری دانا و نیکنام بنام * میر نصرالدین حیدری * است که شایستگی ، دور اندیشی ، انسان دوستی و آزادمنشی ایشان ، زبانزد خاص و عام است …
باشد که ملت ما ، با مبارزه سرمستانه و منطق مناظره و دیالوگ انسانی ، و ادب و ارکان یاری پسند، راه دست یافتن به آزادی و عدالت همیشگی و دوران باقی را هموار و تسریع سازند.
مردم یارسان هر ساله برابر گاهشمار و تقویم یارسانی خود، این ایام را جشن میگیرند و داوات پادشاهی را به جا میاورند، تا یادمان آن روز شکوهمند را سبز نگه دارند.

خاونکار مبارک
پژوهشی از – دکتر کرمی
ایام روزه خاونکاری ۱۳۹۷

فریدون کرمی

با فخر تمام، دامنە کوهساران دالاهو زادگاە من است. روح و روانم متعلق بە همین آب و خاک است. باور دارم در گردش دونادون هم، باز خویش را در همین سرزمین پیدا خواهم کرد!