در سرزمین زاگرس، غرب ایران مردمانی زندگی می‌کنند که باور دارند عالم حیات از این نقطه از جهان آغاز شده است. این مردمان تاریخی پر از رمز و راز دارند که هیچ محققی تاکنون موفق به شناخت و بررسی دقیق باورها و اعتقادات آنها نشده است.

بر اساس متون خطی و نوشته‌های آیینی این مردمان، آنها یارسان نام دارند و پیرو آیینی به نام دین یاری هستند. خاستگاه جغرافیایی دین یاری در غرب ایران و در مناطق کردنشین و لرنشین بوده است.

در قرن سوم و چهارم هجری در منطقه لرستان نخستین جنبش پیروان این آیین، به رهبری آیینی بابا خوشین بروز می‌نماید که به باور مردم یارسان مظهر و جلوه خداوند بوده است.

بعد از نهضت باباخوشین، در مناطقی از کردستان نیز این آیین به صورت جنبش‌هایی توسط رهبران دیگری در میان مردم گسترش می‌یابد، تا اینکه در قرن هشتم هجری در منطقه هورامانات کردستان، اصول و باورها و مراسم آیینی یارسان، به رهبری سلطان صحاک تکمیل و تدوین و اعلام می‌شود. کتاب آیینی یارسان «دفتر» نام می‌گیرد و به زبان کردی است.

بعد از دوره سلطان صحاک، دوره‌های دیگری همچون دوره بابایادگار در سرانه دالاهو وجود داشته که نسبت به تجدید و گسترش و روشنگری باورهای یاری مجاهدت نموده‌اند.

تا اینکه حدوداً ۲۰۰ سال پیش چهل شخصیت وارسته از مناطق مختلف گوران تحت رهبری آ سید براکه گوران در محلی بنام دول دالان در دالاهو جمع می‌شوند. این چهل نفر جمعی را تشکیل می‌دهند که به جم چلتن حیدری معروف هستند و آخرین دست‌نوشته‌های خود را در قالب چهل دفتر دوره حیدری به نگارش درمی‌آورند. خاندان حیدری در دالاهو، هم اکنون رهبری جامعه یارسان را بر عهده دارند.

مردم یارسان سلطان صحاک و دیگر پیران از جمله آسید براکه گوران را جلوه‌های ذاتی خداوند می‌دانند.

باورهای دینی، مراسم آیینی، کیهان‌شناسی، چگونگی خلقت، آفرینش عالم و آدم و سرانجام عالم و بشر در باور یارسانی‌ها ویژگی خود را دارد و ربطی به ادیان ابراهیمی ندارد.

جهان‌بینی آیینی یارسان، فلسفی و علمی و واقع‌گرایانه است. به تئوری انسان خدایی یا انسان‌های خدا مهمان باور دارند. و آفرینش و تدوام حیات بشر را بر اساس پدیده‌ای بنام دونادون تعریف می‌کنند.

نتیجه‌گیری :

یارسان آیین باستانی و ایرانی است که در غرب ایران و در مناطق کردنشین و لرنشین رواج دارد. این دین دارای باورها و اعتقادات منحصربه‌فردی است که با ادیان ابراهیمی تفاوت‌های اساسی دارد.

پژوهشی از دکتر کرمی